To je ocijenjeno u privremenom izvještaju Centra za monitoring i istraživanje (CeMI) „Građansko nadgledanje izbora Parlamentarni i lokalni izbori Crna Gora 2020“.

U Izjvještaju se navodi da je Državna izborna komisija (DIK) uglavnom poštovala predviđene zakonske rokove za sprovođenje izbornih radnji, ali da nije pokazala dovoljan stepen odgovornosti pri usvajanju sveobuhvatnih i jasnih preporuka za zdravstveno bezbjedno održavanje izbora.

„Usvajanje propisa i dokumenata koja je Ustavni sud ukinuo kao neustavna, indikator je nedovoljne stručnosti članova DIK, ali i političke neodgovornosti jer su, po riječima njihovog portparola, svjesno usvajali neustavne propise. Ukidanje pojedinih odredbi Tehničkih preporuka dovelo je do odlaganja određenih radnji koje je Komisija planirala da sprovede“, navodi se u CeMI-jevom izvještaju. 

Ocijenjuje se da DIK ni u ovom izbornom procesu nije obezbijedila potpunu transparentnost svog rada, jer nije obezbijeđeno prisustvo medija na sjednicama, kao ni “live” prenos sjednica putem interneta, što je praksa mnogih država u svijetu.

„Dio Državne izborne komisije koji treba posebno pohvaliti je stručna služba DIK-a, koja je pokazala visok nivo profesionalnosti i otvorenosti za saradnju sa nevladinim organizacijama“, dodaje se u izvještaju.

Navodi se da su Opštinske izborne komisije (OIK) uglavnom sprovodile svoje radnje u skladu sa zakonom.

„Iako je bilo određenih nedoumica prilikom određivanja članova biračkih odbora, odluke OIK-a su bile u skladu sa zakonom, što potvrđuje i činjenica da je svih pet prigovora na njihov rad, koji su podnijeti Državnoj izbornoj komisiji, kao i jedna žalba Ustavnom sudu, odbijeno“, ocijenjeno je iz CeMI-ja.

Formirano je 1.217 biračkih odbora (BO) čiji članovi treba da budu obučeni o sprovođenju izbora.

„Obuka biračkih odbora kasni zbog pomenutog ukidanja pojedinih odredbi Tehničkih preporuka, što može predstavljati problem, posebno u slučaju predsjednika biračkih odbora koji prvi put obavljaju tu funkciju, i to u složenim okolnostima uzrokovanim COVID-19 okolnostima“, navodi se u izvještaju.

Birački spisak broji 540.026 birača, što je, kako se pojašnjava u izvještaju, za 7.427 više nego na predsjedničkim izborima 2018. godine, dok je ukupan broj biračkih mjesta povećan za četiri i iznosi 1.217 BM.

„Ministarstvo unutrašnjih poslova (MUP) je pokazalo visok nivo spremnosti da sarađuje sa predstavnicima civilnog sektora formiranjem Ekspertskog tima za praćenje ažurnosti i tačnosti biračkog spiska. MUP je omogućio da građani mogu neposredno provjeriti da li su u biračkom spisku ali i dobiti odgovore na svoja pitanja“, smatraju u CeMI-ju.

U toj organizaciji ocijenjuju da je mogućnost zloupotrebe potpisa građana tokom prikupljanja potpisa od strane izbornih lista ostala velika, „kao i u prethodnim izbornim procesima usljed nepostojanja procedura sprečavanja“.

„Nadležne opštinske izborne komisije nijesu ukazale na neophodnost izmjene izborne liste zbog nepoštovanja rodnih kvota kod dvije izborne liste za lokalne izbore u Andrijevici i Budvi, čime je prekršen Zakon. Nepoštovanjem odredbi zakona o manje zastupljenom polu, obesmišljava se namjera zakonodavca prilikom usvajanja ovog rješenja, a to je podsticanje žena na veću političku participaciju“, navodi se u izvještaju. 

U izvještaju su ukazali da zabrinjava sveprisutnost „funkcionerske kampanje“, odnosno visok stepen prisutnosti javnih funkcionera u periodu predizborne kampanje kroz promociju i otvaranje različitih objekata i infrastrukturnih projekata, kako Predsjednika Crne Gore, predsjednika i većine članova Vlade Crne Gore, tako i funkcionera lokalnih samouprava.

„CeMI upozorava da se na ovaj način direktno krši član 50a Zakona o izboru odbornika i poslanika i ugrožava princip jednakosti svih učesnika izbornog procesa, da se kreira jasna institucionalna prednost vladajuće koalicije, ali i da propisane prekršajne kazne za navedena kršenja nijesu dovoljne i ne mogu biti odvraćajuće“, kaže se u izvještaju.

Ocijenjuje se da je dosadašnja izborna kampanja, dominantno uslovljena pravilima Nacionalnog koordinacionog tijela za zarazne bolesti (NKT) u odnosu na epidemiološku situaciju, nižeg inteziteta u odnosu na ranije izborne cikluse, bez značajnog broja javnih skupova.

„Kampanja se u najvećem dijelu, posebno tokom jula mjeseca, odvijala u online prostoru, sa akcentom na Youtube kanal i socijalne mreže, dok se u kasnijem periodu kampanja intezivirala, te su politički subjekti koristili gotovo sve tehnike promovisanja svojih predizbornih programa: audio-vizuelni marketing, bilborde, dijeljenje propagandnog materijala, kontakt sa biračima na terenu i kroz vrata do vrata kampanju“, navodi se u izvještaju.

Kako kampanja odmiče, kako smatraju u CeMI-ju, sve više su uočljivi elementi negativne kampanje.

„U drugom dijelu kampanje Srpska pravoslavna crkva (SPC) i pored početne najave da se neće miješati u predizbornu kampanju, postala je njen aktivni sudionik, pravdajući takav odnos potrebom da se bori za ukidanje Zakona o slobodi vjeroispovjesti. Angažmanom SPC obnovljene su protesne litije, i pored toga što se protivpravno organizuju. Angažman SPC u kampanji otvara i pitanje finansiranja kampanje, gdje je zabranjeno finansiranje od strane vjerskih zajednica. Ovo prilično osjetljivo pitanje treba da bude predmet djelovanja ASK-a“, ističe se u izvještaju. 

U izvještaju se navodi da je posebne žiro račune za finansiranje izborne kampanje otvorilo svih 11 političkih subjekata koji su učesnici parlamentarnih izbora, što je, kako se ocijenjuje, napredak u odnosu na prethodne parlamentarne izbore kada je bilo nekoliko subjekata koji nijesu izvršili ovu obavezu.

„Agencija za sprječavanje korupcije je pokazala spremnost da sarađuje sa nevladinim organizacijama kroz sastanke radne grupe za praćenje finansiranja kampanje na nedjeljnom nivou“, kaže se u izvještaju.

U CeMI-ju ocijenjuju da bi, s obzirom na izmjene u zakonu, a usljed posebnih okolnosti izazvane pandemijom COVID-19, Agencija za sprječavanje korupcije (ASK) trebalo veću pažnju da posveti kontroli državnih organa, privrednih društava u kojima je država osnivač i/ili većinski ili djelimični vlasnik i kontroli u oblasti transparentnosti socijalnih davanja.

„Najbolji primjer nedovoljno kvalitetne kontrole Agencije su neke manje opštine (Andrijevica, Plužine), koje su izdvajale najviše za jednokratnu novčanu pomoć iz budžetske rezerve“, dodaje se u izvještaju.

Ističe se da Skupština Crne Gore nije obrazovala Odbor za praćenje primjene Zakona o izboru odbornika i poslanika u dijelu koji se odnosi na medije „što joj je bila zakonska obaveza“.

„Primjetno je odsustvo većeg broja tradicionalnih debata u ključnim talk-show emisijama, kako kod javnih emitera, tako i kod većine privatnih medija, a idejno rješenje za scenografiju RTCG, koje je u svojoj osnovi gotovo identično predizbornom riješenju vladajuće Demokratske partije socijaliste (DPS) može biti obmanjujuće za birače i podpada pod prikriveno medijsko predstavljanje, koje je suprotno članu 8 pravilnika AEM-a. Ovo je bio i razlog brojnih reakcija predstavnika ostalih izbornih lista i optužbi na pristrasnost RTCG-a u izvještavanju, a koje su dodatno produbljenje zabranjivanjem političkom spota listi “Crno na bijelo” zbog korišćenja holograma predsjednika države“, navodi se u izvještaju. 

Ocijenjuje se da su, imajući u vidu situaciju sa korona virusom u Crnoj Gori, društvene mreže imale važnu ulogu tokom kampanje.

„Registrovana je velika aktivnost političkih partija, koja je u porastu od kraja juna, odnosno od kada su zvanično raspisani izbori. U predizbornom periodu na društvenim mrežama dominantno se ističu DCG, DF, Prava CG, SNP, DPS, URA, SD, SPD, dok su manjinske partije bile nešto slabije aktivne“, precizira se u izvještaju.

Navodi se da su u predizbornom periodu na Facebook platformi najaktivniji medij, odnosno najviše sadržaja je kreirao i podijelio FOS Media, a potom slijede Portal Analitika, Portal Standard, Portal Antena M, Informativni portal IN4S, Kolektiv.me, Vijesti, te RTCG Portal, „a pored velike aktivnosti političkih partija i političara na društvenim mrežama, tokom izbornih kampanja pribjeglo se i korišćenju raznih stranica, grupa i mim profila u cilju širenja svojih poruka među biračima“.

„Učešće žena na izbornim listama je nešto veće nego 2016. godine, ali se u najvećem procentu (blizu 40%) žene i dalje raspoređuju na svako četvrto mjesto na izbornoj listi, što je zakonski minimum. Sa druge strane, na lokalnom nivou uočene su nepravilnosti u sferi participacije manje zastupljenog pola, tokom potvrđivanja dvije izborne liste“, kaže se u saopštenju.

Navodi se da na izbornim listama „Za budućnost Andrijevice – SNP – NSD“ i „Nova Budva – Ilija Gigović“ nije ispoštovana zakonska odredba da na izbornoj listi među svaka četiri kandidata/kinje prema redosljedu na listi mora biti najmanje po jedan kandidat/kinja, pripadnik/ca manje zastupljenog pola, što je direktno kršenje Zakona o izboru odbornika i poslanika.